De Tijd en Ruimte

10 kilometer wandelen, dan met een bootje, slapen in een berghut en de volgende dag weer terug. Dat is het plan. Ik dacht altijd dat school was om te leren en vakantie om uit te rusten van al dat leren. Sinds mijn dochter Annabloem op de Democratische school in Den Bosch zit heb ik zoveel inzichten over wat leren eigenlijk is. En leren doen we op dit tripje door de bergen van Lapland! We beginnen met zoeken van onmisbare wandelstokken. Er wordt wel gezegd dat een wandelstok jou vindt in plaats van andersom.. we vinden vier mooie voor ons gezin en Annabloem leert hoe ze met het zakmes van zich af snijdend een goede punt aan de stok maakt. Ze is trots dat ze de perfecte stok voor haar 2-jarige broertje vindt. Ze doet zelf een rugzak om, in de bergen draagt iedereen zijn eigen bagage leert ze, al is dat in haar geval alleen water en haar knuffel.. we gaan op pad, worden geplaagd door muggen en de benen zijn stram. Ik vertel haar dat je lijf even warm moet lopen en dat lang wandelen soms niet fijn is en soms super fijn. Een half uur later loopt ze fluitend voor me. Haar voeten perfect manoeuvrerend over stenen en boom wortels, wat een balansles . Het is stil, doodstil. Af en toe een fluitende vogel is het enige geluid. Ze leert dat stilte fijn is. Er komt ruimte in haar hoofd en haar hart. Ze vraagt me het verhaal van haar bevalling te vertellen en ik leer haar over de kracht van het vrouwen lichaam, het wonder van geboorte en het soms ingewikkelde samenspel met het ziekenhuis toen mijn intuïtie iets anders zei dan de artsen. Papa Maarten loopt een paar minuten voor ons met onze 2-jarige in zijn rugzak. Hij tekent elke keer een letter op het wandelpad zodat de Limburgse grap ‘jullie zijn vodsers’ uiteindelijk te lezen is en zo is ook de leesles aanwezig in dit tripte . Ze leert de wandelkaart lezen en krijgt bij elke vijf kilometer een ring in haar wandelstok gekerfd dus ook de rekenles pakken we mee. Dan na 4 uur lopen komt de teleurstelling: de boot vaart niet door te harde wind. We moeten nog 6 kilometer doorzetten wandelen de bergen door. Flexibel zijn en doorzetten is deze les. We worden beloond, de hut is te gek en we zijn dankbaar voor ons eigen kamertje in plaats van een slaapzaal. Op de terugweg wil ze graag zelf verhalen vertellen en ze verzint een eigen verhaal over prinsessen en jongens, wat een creativiteit en fantasie komt er los! Dit tripje wordt voor mij weer eens bevestigd: kinderen leren sowieso.

Stefanie (moeder Annabloem)

Wat was het een mooie kerstafsluiting op school. Vooral het geheel zelf vorm gegeven open podium van de kinderen was genieten! De afsluiting van het eerste jaar de Tijd en Ruimte waar ons gezin sinds mei ‘op zit’.

Ons gezin, want niet alleen mijn dochter van vijf, maar ook mijn zoontje van twee jaar, mijn man en ikzelf voelen ons hier ontzettend thuis. Wat een bijzonder fijne school is Den Bosch rijker. Een pareltje, waar liefde en vooral echte verbinding is. Toen mijn gevoelige, slimme meid overstapte van de vrije school naar de Tijd en Ruimte waren er twee dingen waar ik bang voor was. Het eerste was structuur. Ik dacht dat de structuur van de vrije school haar houvast gaf, en was bang dat ze zich onveilig zou voelen in de vrijheid die ze hier zou krijgen. Het tweede waar ik bang voor was is dat ze spontaan zou stoppen met leren, als haar niet meer verteld zou worden wat, wanneer en hoe de dag zou zijn ingedeeld. Dat we toch de stap hebben gezet is omdat ‘het gewoon goed voelde’, mijn meisje al bij de eerste kennismaking met één van de samenwerkers op de trampoline stond te springen, ik haar lach door de school hoorde rollen, en diep van binnen een luikje bij mij open ging: wat als dit werkt? Wat als we haar gewoon kunnen volgen in plaats van sturen?’ Wat zou dat prachtig zijn. Dat wat we al 4 jaar doen, we kijken naar haar. Hoe ze zelf leerde rollen, kruipen, lopen, eten, praten! Kunnen we naar haar blijven kijken?

Gras gaat niet harder groeien als je er aan trekt, maar waarom doen we dat dan met zijn allen zodra onze kinderen naar school gaan? 7 maanden nadat Bloem op deze school begon ben ik er volledig van overtuigd dat dit systeem werkt. Voedt het gras met water, zon en liefde en geef het de tijd en ruimte en het groeit vanzelf! Met stevige worteltjes en groen als gras. Structuur was niet wat ze nodig had, het was verbinding, dat ze echt gezien wordt, dat ze serieus genomen wordt, gelijkwaardig is. En iedere samenwerker en ondersteuner ziet haar, respecteert haar en verbindt zich met haar. Stoppen met leren was ook niet wat ze deed. Wat heerlijk om te zien dat ze haar eigen weg zoekt, grenzen verlegt, nieuwsgierig is naar cijfers en letters. Vanochtend vroeg ze hoopvol of vandaag school alweer begon. Vanmiddag vroeg haar broertje van 2 of ze een boekje wilde voorlezen. Het antwoord van mijn dochter van 5 ‘ik kan niet lezen broertje, maar ik ga Manuel vragen of hij het me wil leren’….

mama Stefanie

Twee jongens waren te laat teruggekomen van hun tochtje naar de supermarkt om de hoek. Daar mogen ze zelfstandig naar toe als ze een Appie-brevet hebben: een bewijs dat ze hebben laten zien dit uitstapje veilig te kunnen uitvoeren. Volgens de regels van het brevet moeten ze binnen 30 minuten terug zijn. Vandaag waren ze niet alleen te laat, ook namen ze hun telefoon niet op… Toch kwamen ze snel na onze poging ze te bereiken binnengerend. Emma maakte er een BMK van: het ging om veiligheid. Ze vroeg of ik het gesprek wilde leiden.

Ik kwam de kringruimte binnen, en daar zaten ze, beetje bedremmeld, met hun buit (een zakje chips en een flesje fris) op tafel. Ik had wel een beetje met ze te doen: goudeerlijke jongens, en geen kwade opzet.

Emma beschreef de situatie, en vertelde dat ze zich bezorgd voelde, en er van baalde dat ze zich niet aan de voorwaarden hadden gehouden. De jongens vertelden dat ze waren blijven hangen, terwijl ze normaal wel meteen teruggingen. Ze hadden de telefoon niet gehoord, en schrokken enorm toen ze zagen dat school gebeld had. Ze waren meteen teruggerend. Ze begrepen dat ze hun brevet kwijt waren, en Emma wilde met de jongens afspreken op welke manier ze hun brevet weer terug konden krijgen. Hoe zij weer vertrouwen in ze kreeg.

Hoe ze ook hun best deden, ze konden niet bedenken hoe ze haar vertrouwen terug konden krijgen. Uiteindelijk deed ik een voorstel. “Zal ik laten zien hoe je het voor elkaar krijgt?” Natuurlijk wilden ze dat! “Emma”, zei ik, “Ik baal echt enorm van wat er gebeurd is. Het spijt me echt! Ik kan me heel goed aan de regels houden, en ik wil dat ook, want ik snap waarom ze nodig zijn. Ik beloof dat ik in het vervolg niet zal blijven hangen en de regels ga opvolgen.” Gelach! “Is het zo eenvoudig?”, vroegen ze. “Probeer het maar!”, zei ik, “Emma zit hier!”.

En even later verlieten ze opgelucht de kringruimte, toen het ze gelukt was Emma’s vertrouwen te herwinnen. Niet zomaar een toneelstukje spelen, maar oprecht vertellen wat het met je deed, en wat je van plan bent. Ze gingen consent met de voorwaarde dat ze 3x moeten laten zien dat ze alle regels probleemloos kunnen naleven. Maar dat kunnen ze, dat willen ze, en dat gaan ze ons laten zien.

De school is twee weken dicht geweest in de zomer. In de eerste weken na deze vakantie druppelden de kinderen binnen: sommigen zouden nog op vakantie gaan, anderen waren nog op vakantie, of inmiddels alweer terug. In deze periode startten er ook 5 kinderen op onze school. De dynamiek van de groep is veranderd, wat allerlei onverwachte gevolgen heeft.

De eerste opvallende verandering met zoveel nieuwe aanwas is dat er meer groepjes kinderen los van elkaar met activiteiten bezig zijn. Eerst concentreerden de activiteiten zich rond een grote groep actieve kinderen, maar nu is er veel meer ruimte voor kleinere groepjes die als vanzelf ergens mee bezig zijn. Dat is fijn, want nu hebben kinderen veel meer te kiezen waar ze zich aansluiten, en kunnen ze makkelijker zelf aan de slag.

Maar het heeft ook andere gevolgen. Bijvoorbeeld dat het ene kind nu opeens niet meer met dat andere kind wil spelen, want dat nieuwe jongetje krijgt alle aandacht. Verdriet! Ook een ander meisje valt opeens buiten de boot, nog meer verdriet…

Voor het team bestaat de verleiding om deze situaties te willen “oplossen”. Door bijvoorbeeld aan het ene kind te vragen ook wat aandacht aan haar oude vriendinnetje te geven “want ze is zo verdrietig”. En om aan een ander kind te vragen om te spelen met die-en-die, want die is zo eenzaam nu. Maar helpt dat eigenlijk wel?

Probleem-vermijdend gedrag helpt misschien voor de korte termijn, om kinderen en teamleden binnen hun comfort-zone te houden. Maar eigenlijk ontneemt het kinderen de mogelijkheid om situaties echt te ervaren, en, als ze er voor kiezen, er zelf oplossingen voor te vinden. Om vervolgens te leren van de gevolgen van hun keuzes. Hoe zuiverder een kind vanuit intrinsieke motivatie een keuze maakt, hoe waardevoller het leermoment. Dus staan we soms met buikpijn te kijken naar een situatie: we voelen de emoties van de kinderen, zien natuurlijk direct oplossingen, maar voeren ze niet uit. We weten dat kinderen het nodig hebben voor het zetten van hun volgende stap om deze emoties eerst echt te doorvoelen. En tijd te nemen om de volgende stap voor te bereiden.

Dus we kijken aandachtig toe, hebben waardering voor de situatie, ondersteunen op vraag, zodat de kinderen de voor hun o zo belangrijke levenslessen te leren. En die leren ze, elke dag.

En daarom houden wij zo van deze school!

Op een democratische school zijn kinderen vrij. Dus ze mogen. Mogen…? Moeten ze dan helemaal niets?

“Ruim je spullen op, want ik vind dat je er een rommel van maakt”. “Maak deze sommen, want het is belangrijk om goed te kunnen rekenen”.

of:

“Als je een hut bouwt, moet je die wel weer opruimen”. “Als je een diploma wilt, moet je wel staadsexamens halen”.

Het verschil tussen deze voorbeelden gaat over opleggen versus consequenties. De opgelegde voorbeelden gaan over een norm van de ene persoon (“ik vind het rommel”, of “belangrijk om goed te kunnen rekenen”) waar een ander aan moet voldoen. De consequentie-voorbeelden geven kinderen de vrijheid om het niet te doen, en de consequenties te aanvaarden, maar als ze wel het willen, ja, dan moeten ze andere consequenties aanvaarden.

Op een democratische school zijn heel veel regels. En moet je je dus aan heel veel regels houden. Maar die regels zijn niet opgelegd. Zij zijn samen met elkaar opgesteld, en iedereen heeft aan deze regels “consent” (toestemming) gegeven. Daarbij heeft iedere schoolgenoot de mogelijkheid om elke regel opnieuw ter discussie te stellen in de schoolkring, bijvoorbeeld door voortschrijdend inzicht of veranderende omstandigheden. Dus alles dat echt “moet”, is ontstaan vanuit de consequentie om in een school-community te leven. En aangezien iedere schoolgenoot in deze school-community wilt leven, zijn deze “moetjes” opeens geen “moetjes” meer, maar iets in de trant van “ik wil dit doen, want het helpt onze school, en daarmee mijzelf”.

De regels hebben een doel, en ze worden gedragen. En alleen al het idee dat elke regel door iedereen aan te passen is, zorgt er voor dat deze regels, heel paradoxaal, juist vrijheid geven.

“Hoe gaat het met de school?” wordt me geregeld gevraagd.

“Heel goed!” zeg ik dan, geheel naar waarheid.

“Hoeveel kinderen zijn er dan al?”

“Nog niet genoeg” is mijn antwoord.

“O, maar je zei dat het geel goed ging?!”

“Ja, dat gaat het ook! We zijn alleen nog niet waar we willen zijn.”

De school is een soort zandbak waar leerlingen en volwassenen kunnen oefenen in het leven van het echte leven. Op dit moment spelen er nog niet heel veel kinderen in deze spreekwoordelijke zandbak. Maar we kunnen ook niet te veel nieuwe kinderen tegelijk laten beginnen. Want om samen in die zandbak te kunnen spelen, moeten kinderen de spelregels leren kennen, en ze leren te gebruiken. Dat levert in het begin veel leermomenten op: conflicten die rond gemaakt moeten worden, verveling, verkenning van de school. Zeker bij een kleine school-populatie is de invloed van een nieuw kind groot. Pas als de groep gewend is aan de nieuwe situatie, kan er weer een kind bij. Zo groeien we misschien niet snel, maar wel heel stabiel.

Het nemen van gelijkwaardige besluiten, de kringen-organisatie, de bemiddelingskring, beeldvormende gesprekken, zomaar een greep uit de vele processen die werkzaam zijn in een democratische school. Ze doen het allemaal, en de resultaten laten zien dat ze ook echt werken.
Er is veel nieuwe aanloop op school. Er zitten verschillende jongens en meisjes in de aanname-procedure, en er melden zich wekelijks nieuwe geïnteresseerde kinderen. Het team is compleet, de lokalen zijn gevuld. Er is veel leven en activiteit overdag, de school is lekker in beweging. Kortom: het gaat goed!

Niet ver van de school klonk een sirene. Twee kinderen hadden de ambulance al snel gespot: hij reed het parkeerterrein van het winkelcentrum op. “Mogen we kijken!?” riepen ze enthousiast. Kennelijk zien ze niet zo vaak een ambulance vlak bij de plaats van bestemming. Ik was niet zo enthousiast. “Weet je, als er iemand op de grond ligt die hulp nodig heeft, dan is het voor die persoon helemaal niet leuk als er heel veel mensen komen kijken. Dus, nee, ik ga niet met jullie mee naar het winkelcentrum!”.

“Maar we kunnen heel ongemerkt langslopen, en dan stiekum kijken, dan ziet niemand dat”, zei de oudste, en hij deed prachtig voor hoe dat er dan uit ziet. Maar hij begreep ook wel dat dat niet zou werken.

We gingen naar de computer om te kijken naar de 112-meldingen. Misschien was er wel iets over het incident te vinden. Emma stopte even met haar PC-werk en samen keken we naar alle meldingen, codes, termen, tijden… En ja hoor! Het winkelcentrum werd genoemd: een ambulance met gepaste spoed. Meer niet. Toch werden de kinderen weer enthousiast om te gaan kijken: wat zou er toch gebeurd zijn..?

Voor Emma was dit een mooie aanleiding om haar ervaring met een ambulance te vertellen: ze is ooit van een paard gevallen, en heeft 20 min. op de ambulance gewacht. Na een kwartier kreeg ze door hoeveel mensen er stonden te kijken, en ze beschreef hoe vervelend ze dat vond. De jongens waren onder de indruk.

Nee, ze hoefden niet meer te gaan kijken. En raad eens wat er even later gespeeld werd?

“Ik ga vandaag broodjes bakken”, en hield een pak kant-en-klaar-mix in de lucht. En inderdaad, met ondersteuner Gerard ging hij wegen, water toevoegen, kneden, en rijzen. Met het wekkertje er bij, zodat hij het niet zou vergeten.

Na het rijzen bleek de motivatie nog steeds aanwezig: bolletjes draaien, en een lange worst (“nee, geen stokbrood, bah!”). Ze belandden op de bakplaat en gingen even later de oven in.

Na ruim een half uur begon de hele school naar lekker versgebakken brood te ruiken. Ook andere kinderen raakten geïnteresseerd in wat er in de keuken gebeurde, en natuurlijk nog meer toen het bruingebakken resultaat geproefd moest worden. Borden, bestek en honing werden de lunchroom in gebracht (opeens hielp iedereen mee!) en de broodjes werden eerlijk verdeeld. “Dit ga ik elke week doen!” riep de kok, en schreef een motie voor in de schoolkring.

De volgende schooldag was de schoolkring al, en de kok was present voor zijn motie: “vrijdag broodjesdag”. De schoolkring vond het een prachtig initiatief, maar vroeg zich af wie het brood-bak-spul ging kopen, en ging betalen. “Ik doe het zelf wel!”, zo graag wilde hij bakken.

Het was weer vrijdag. De kok keek me bedremmeld aan. “Ik ben de broodspullen vergeten…”. “Geeft niet!” zei ik. “Het is mooi weer, als jij naar de supermarkt wil om een nieuw pak te kopen, wil ik wel met je mee. Maar we moeten even wachten tot ondersteuner Gerard er is, anders zijn er te weinig begeleiders voor de andere kinderen.”. Een uurtje later ging de kok met zijn vriendinnetje naar de supermarkt. En het was mooi weer! En zo veel te zien en te doen onderweg…

Aan het eind van de middag was het brood klaar. Het was bijna een pizzabodem geworden. “Ja, het plakte zo aan mijn vingers, we hebben er maar geen bolletjes van gemaakt. Gewoon zo op het blik”. Er zat blijkbaar te veel water in, en er was geen losse bloem in de keuken om het te herstellen. Nou, het smaakte er niet minder om.

“Volgende week weer”? Volgende week weer.

Vandaag hebben Peter en Emma gastlessen gegeven aan studenten “Onderwijsassistent”. In het kader van hun brede visie op onderwijs wilde de school dat ze ook kennis maakten met democratisch onderwijs. En wie kon dat beter uitleggen dan de democratische school zelf?

De les begon schools: Peter en Emma vertelden, en zij luisterden.

Om te voorkomen dat de les een hoor-en-vergeet-les zou worden, hebben ze de les na een korte introductie omgegooid naar de gelijkwaardige / persoonlijke setting: “Wij zij er nu voor jullie, als je vragen hebt, stel ze. Maar als je vindt dat iets anders belangrijker voor je is; doe dat dan! En als dat buiten dit lokaal is, ga dan! Want zo gaat het op een democratische school: jij bent verantwoordelijk, jij beslist voor jezelf!”

Verbazing….

“Mogen we echt gaan dan!?” Ze keken de docent aan. Ze speelde het spel mee, en bevestigde hun keuzevrijheid. Slechts twee leerlingen vertrokken.

De sfeer veranderde meteen! Natuurlijk waren er studenten die veel bedenkingen hadden, en dat lieten ze ook merken. Maar de aandacht was er, de vragen waren goed, bij sommigen vlogen de antwoorden er in en hoorde je kwartjes vallen.

De les eindigde ook weer schools: de bel. Veel leerlingen hadden graag meer tijd gehad, ze hadden nog zoveel vragen. Op een democratische school zou de les pas afgelopen zijn als docent en leerlingen dat samen overeenkwamen. Hier kwam de volgende groep al weer binnen gebanjerd.